Οι άνθρωποι από αρχαιοτάτων χρόνων είχαν την τάση να μετακινούνται διαρκώς προκειμένου να εξασφαλίσουν την τροφή τους. Στην Ελλάδα σε περιόδους κρίσης όπως η σημερινή παρατηρούνταν ένα ρεύμα μετανάστευσης στο εξωτερικό προς αναζήτηση καλύτερων συνθηκών διαβίωσης. Τα δόντια με τη σειρά τους δεν διαφέρουν και πολύ ως προς τη συμπεριφορά τους σε σχέση με τους ανθρώπους. Ενώ φαινομενικά θεωρούνται σταθερά, κατά τη διάρκεια της ζωής τους δεν σταματούν ποτέ να μετακινούνται και να μεταναστεύουν.
Η ανατολή των δοντιών αποτελεί τη μεγαλύτερη μορφή μετανάστευσης. Τα πρώτα μόνιμα δόντια έχουν ήδη σχηματιστεί από το πρώτο έτος της βρεφικής ηλικίας μέσα στο οστό της άνω και κάτω γνάθου. Ωστόσο, ο σχηματισμός των 2/3 της ρίζας των δοντιών είναι εκείνος που σηματοδοτεί την εμφάνισή τους στη στοματική κοιλότητα. Τα δόντια σταματούν να ανατέλλουν μόλις συναντήσουν τα αντίστοιχα της άλλης γνάθου που ονομάζονται ανταγωνιστές και έρθουν σε επαφή. Η ηλικία μεταξύ των 6 – 12 ετών είναι η χρονική περίοδος που όλα τα μόνιμα δόντια ανατέλλουν στο στόμα εκτός βέβαια των φρονιμιτών (συνήθως μετά τα 18 έτη). Στο μεγάλο και επικίνδυνο αυτό ταξίδι δεν είναι σπάνιο κάποιο από τα δόντια είτε να χάσει το δρόμο του και να εγκλωβιστεί μη μπορώντας να ανατείλει (έγκλειστο δόντι) είτε να βγεί σε λάθος θέση (έκτοπο δόντι). Οι ανωμαλίες αυτές καθώς και άλλες ορθοδοντικές όπως, οι λάθος κλίσεις, οι στροφές, ο συνωστισμός των δοντιών κ.α. δύναται να διορθωθούν αποτελεσματικά από τον ειδικό ορθοδοντικό.
Με το τέλος της ανατολής, τα δόντια δεν μένουν σταθερά αλλά είναι διαρκώς επιρρεπή σε δυνάμεις ενδογενείς και εξωγενείς, οι οποίες διαταράσσουν την ισορροπία που είχε αρχικά επιτευχθεί μεταξύ των δοντιών κάθε αυτών αλλά και με τα οστά και τα μαλακά μόρια που τα περιβάλλουν. Ανάμεσα στους κυριότερους παράγοντες υπεύθυνους για τη μετανάστευση των δοντιών συγκαταλέγονται οι εξής:
- Οι δυνάμεις που προκύπτουν από την ανατολή των φρονιμιτών έχουν κατηγορηθεί για το στράβωμα των μπροστινών δοντιών.
- Οι έξεις (όπως, η μάσηση αντικειμένων και νυχιών, η προώθηση της γλώσσας, η δήξη του χείλους, η απομύζηση δακτύλου, ο βρυγμός-τρίξιμο δοντιών κ.α.) αποτελούν συνήθειες, οι οποίες έχουν την δυνατότητα να μετακινούν δόντια . Η έκταση της μετακίνησης καθορίζεται από την ένταση, τη συχνότητα και τη διάρκειά τους.
- Οι διαταραχές στην αναπνοή (όπως, στοματική αναπνοή, άπνοια ύπνου κ.α.), οι οποίες επηρεάζουν τη θέση της γλώσσας και της κάτω γνάθου καθώς και τη στάση της κεφαλής.
- Η δια βίου τάση για εγγύς (προς τα εμπρός) μετακίνηση των δοντιών .
- Η τάση για συνεχή ανατολή που ακολουθεί την αποτριβή (λόγω της μάσησης) των μασητικών και κοπτικών επιφανειών των δοντιών.
- Ο διαφορετικός ρυθμός αύξησης των οστών των γνάθων που στηρίζουν τα δόντια σε σχέση με τα μαλακά μόρια που τα περιβάλλουν (χείλη, μάγουλα, γλώσσα).
- Η απώλεια δοντιών μετά από εξαγωγή (όπου τα γειτονικά δόντια έχουν την τάση να μετακινηθούν στο κενό που δημιουργείται και οι ανταγωνιστές να ανατείλουν περαιτέρω καθιστώντας την τοποθέτηση γέφυρας ή εμφυτεύματος δυσχερή).
- Η περιοδοντίτιδα (όπου η απώλεια του οστού που στηρίζει τα δόντια τα κάνει επιρρεπή σε δυνάμεις μετακίνησης).
- Οι συστηματικές νόσοι (όπως, η οστεοπόρωση που εξασθενεί τη στήριξη που προσφέρει το οστό στα δόντια, ο διαβήτης που επιδεινώνει την περιοδοντοπάθεια κ.α.)
- Οι ιατρογενείς δυνάμεις με τη χρήση ακίνητων (σιδεράκια) και κινητών (μασελάκια με ελατήρια και εξελίκτρες, εξωστοματικά, λειτουργικά μηχ/τα, κ.α.) ορθοδοντικών μηχανισμών.
- Οι προσθετικές εργασίες (γέφυρες, θήκες κ.α.), οι οποίες από λάθος κατασκευή επηρεάζουν τη σύγκλειση (το κούμπωμα των δοντιών).
Από τα παραπάνω γίνεται αντιληπτό ότι τα δόντια όπως όλα τα μέρη του σώματος εμπίπτουν στην έκφραση του τίποτα δεν μένει σταθερό. Συχνά στο ιατρείο μου επισκέπτονται ασθενείς, οι οποίοι με έκπληξη αναφέρουν ότι τα δόντια τους ενώ αρχικά ήταν ίσια, ξεκίνησαν να στραβώνουν με την πάροδο της ηλικίας ή να ανοίγουν κενά μεταξύ τους. Επίσης, οι ασθενείς που μόλις έχουν ολοκληρώσει την ορθοδοντική θεραπεία θεωρούν και έχουν την ψευδαίσθηση ότι τα δόντια τους θα παραμείνουν στη τέλεια αυτή θέση χωρίς εκείνοι να ακολουθήσουν τις οδηγίες διατήρησης του αποτελέσματος του ορθοδοντικού. Θεωρητικά, ο μόνος τρόπος για να κρατήσει κάποιος τα δόντια του σε μια συγκεκριμένη σχέση-θέση είναι η αντιμετώπιση των προαναφερθέντων προδιαθεσικών παραγόντων μετακίνησης όπου αυτό καθίσταται εφικτό καθώς και η χρήση κινητών (μασελάκια, διαφανείς νάρθηκες) ή ακίνητων (σύρμα συγκολλούμενο στις εσωτερικές επιφανειες των δοντιών) μηχανισμών συγκράτησης δια βίου.
Εν κατακλείδι, τα δόντια βρίσκονται υπό διαρκή μετανάστευση που άλλοτε μπορεί να είναι ανεπαίσθητη και άλλοτε αρκετά έντονη. Η έγκαιρη επίσκεψη στον ειδικό ορθοδοντικό δύναται να προλάβει ανεπιθύμητες καταστάσεις μετακινήσεων, να αναστείλει την επιδείνωσή τους καθώς και να διορθώσει αποτελεσματικά τις ήδη εγκατεστημένες.
Γράφει ο
Δρ. Γεώργιος Α. Πολυχρόνης
Eιδικός Ορθοδοντικός DMD, MsC.2, PhD